Anna Gaskall

 

 

 دوهفته نامه ی تندیس، شماره ی صد و سیزده ۱۳۸۶

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سقوط در گودال خرگوش

    "بگذار فکر کنم: آیا من همانی هستم که امروز صبح از خواب بیدار شد؟ تقریباً می توانم به یاد بیاورم که اندکی متفاوت بود. و اگر همان نیستم؛ پرسش دیگر این است که من اساساً چه کسی هستم؟ اوه، معمای بزرگی است!" (1).

این همان پرسشی است که بار تمامی رمان لوییس کارول را به دوش می کشد. «سرگذشت ِآلیس در سرزمین شگفتی»، رمانی قرن نوزدهمی است که به وضوح حاصل گذار از سال های بلوغِ انسان عصر مدرن است. چالش های هویتی ای که با رنسانس آغاز شد و سده به سده پررنگ تر گردید: از تک گویی تردید آمیز و پر آوازه ی هملت – "بودن یا نبودن"-  گرفته تا مسخ گرگوار سامسا که سرنوشتی دردآلود را برای او رقم زد.

     آنا گسکل(2) عکاسی امریکایی است که با مجموعه ی  «شگفتی»(3)، خود را به جهان عکاسی معرفی کرد. این مجموعه چه از لحاظ نام و چه از نظر مضمون تحت تاثیر، «آلیس در سرزمین شگفتی» است. سرگذشت آلیس، شرح حالی رمزی است که به سنت

 هزار و یک شب، جهان های تو در تویی را به تصویر می کشد. کارول چه در

این رمان و چه در ادامه ی آن – «از میان آینه»(4)- پا به جهانی نا محسوس می گذارد. هر چند می توان این جهان را به سادگی جهانی «خیالی» خواند، لیکن چنین خطابی تا حدی ساده انگارانه خواهد بود. «سرگذشت آلیس در سرزمین شگفتی» یک رویاست آن هم در معنای روانکاوانه اش؛ بدین معنا که آن چه نا خود آگاه آلیس – به عنوان نماینده ای از روح عصر- را می آزارد در خواب او به سان پرسش هایی بنیادین رخ می نمایاند و گاه تا حد کابوسی بی انتها پیش می رود. او وضعیتی نا متعادل را تجربه می کند، وضعیتی که با ترجمه به زبان ناخودآگاه تغییر اندازه های پی در پی او را به همراه دارد. «ژیل دو لوز» جایی درباره ی این اثر چنین می نویسد: "  آثار او برای خواننده ی معاصر نوشته شده اند: کتاب هایی برای کودکان، در ستایش دخترکان، با واژگانی با شکوه؛ آثاری باطنی، رمزی با رمزگان و رمزگشایی، با طرح ها و عکس ها، با محتوای روانکاویک ژرف، منطق صوری و مثال های زبانشناسیک. لذتی که امروز از این کتاب می بریم، اما فراتر از این همه می رود، لذتی است که از بازی میان معنا و بی معنایی بر می خیزد. از تقابل آشوب و نظم فراگیر. (5)

هر چند «امروزِ» مورد اشاره در متن فوق به سال نوشتار آن از سوی دلوز – 1969- اشاره دارد. لیکن می توان به روشنی رد پای چنین تاویلی را در مجموعه ی آنا گَسکل جست و آن را تا آستانه ی سده ی بیست و یکم تعمیم داد. موقعیت دخترکان درون تصویر، در این مجموعه، موقعیتی پیچیده است. گسکل به هیچ وجه در محدوده ی تصویر سازی یک رمان باقی نمی ماند و سعی در واشکافی بحرانی دارد که بیش از یک قرن از زمان طرح آن از سوی لویس کارول می گذرد. «بحران هویت» به معنای حقیقی اش در این تصاویر نمود یافته است. اگر به واژه ی «هویت» در مفهوم روانکاوانه اش نظر کنیم در می یابیم که این واژه نسبت های عمیقی با رابطه ی «خود» و «دیگری» دارد. بدین ترتیب که فرد به واسطه ی یافتن یک «منِ برونی» تلاش می کند خویشتن خویش را یافته و واکاوی کند. چنین رویکردی را حتی در معنای دوگانه ی این واژه در زبان عربی نیز می توان جستجو کرد: که از سویی به معنای " مجموعه عواملی است که شخصیت کسی را به اثبات می رساند" و از سوی دیگر به معنای "چاهی عمیق" (6)  است. چاهی که تصویر بیننده در آن نه آنقدر نزدیک است که فرد خود را بازشناسد و نه آنقدر دور که تصویری به چشمش نیاید. این فاصله وهمی ایجاد

می کند که نتیجه ی آن توهم حضوری ثانویه است. گسکل در یکی از تصاویر، دو دختر همسان را کنار هم قرار داده است که روی چمن ها خوابیده اند. این صحنه به نوعی یاد آور نخستین و واپسین فصل رمان است؛ جایی که آلیس و خواهرش روی چمن ها کنار هم هستند و آلیس گه گاه به کتابی که خواهرش می خواند نگاهی دزدانه می اندازد. آلیس در این صحنه به خواب می رود و داستان آغاز می گردد، و زمانی که در فصل آخر از خواب بیدار می شود باز هم همان جا است؛ روی چمن ها و در کنار خواهرش. با مقایسه ی تصویر یاد شده و تصویری که رمان ارائه می کند می توانیم به گفتمان گَسکل نزدیک شویم. آلیسِ درونِ تصویر در کنار خودش دراز کشیده است. و هر دوی آن ها به خواب رفته اند. اگر یکی از این خودها را خودِ حقیقی بنامیم، دیگری خود برونی خواهد بود که در مقایسه با رمان این بار جای خواهر را گرفته است. حال این خود برونی را در کالبد رمان کارول قرار دهید. نتیجه چنین است: آلیس روی چمن ها نشسته و کتاب می خواند، او خسته است و در

لحظه ای کوتاه در مرز خود آگاه و ناخود آگاه قرار می گیرد. بدین ترتیب نا خود آگاه آلیس بدل به شخصیتی مستقل می شود و خود آگاه آلیس در جایگاه خواهری می نشیند که در حال خواندن کتابی خسته کننده است. کتابی که به گفته ی نا خود آگاه او – آن چنان که در رمان آمده-  نه تصویری دارد و نه گفتگویی! به سخنی دیگر آن چه در رمان کارول آمده برون ریز ناخودگاهِ فردی است که در درونش با شکافی شخصیتی مواجه شده - شکافی که حاصل دوران گذار است- و این شکاف تا حدی پیش رفته که ما اکنون آن دو را دو شخص مستقل می انگاریم.

درباره ی هنرمند

آنا گسکل در بیست و دوم اکتبر 1969 و در دس موینسِ آیووا (7) به دنیا آمد. وی پیش از ورود به موسسه ی هنر شیکاگو (8) و اخذ لیسانس، به مدت دو سال در کالج بنینگتون(9) به تحصیل پرداخت. گسکل در سال 1995 مدرک فوق لیسانس اش را از دانشگاه «ییل» (10) دریافت نمود و از سال 1996 کار روی نخستین مجموعه ی حرفه ای اش را آغاز کرد و

نخستین نمایشگاه انفرادی او در گالری کیسی کاپلانِ نیویورک (9) و به سال 1997 برگزار شد.

پی نوشت ها:

1) Alice`s Adventures in Womderland, Lewis Carroll, Grosset & Dunlap publishers New York, 1968, p.13.

2) Anna Gaskall

3) Wonder (1996-97)

4) Through The Looking-Glass ( And What Alice Found There)

5) Logique de sense, G.Deleuze, Paris, 1969, p.122.

به نقل از:

«ساختار و تاویل متن»، بابک احمدی، نشر مرکز 1380، ص 486.

6) فرهنگ لاروس، عربی-فارسی، مترجم سید حمید طبیبیان، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1377. 

7) Des Moines, Iowa

8) Art Institute of Chicago

9) Bennington College

10) Yale University